Қазақстанда енді авторлық құқық пен интернет үйлесімді.
Айналамызда желілік ұрлық өршіп тұрған кезде өзіңнің шығармашылық авторлығыңды қорғауға бола ма?
Бәрін сатып алуға болмайды, бірақ бәрі ұрланады
Томас Эдисон бізге қыздыру шамының өнертапқышы ретінде белгілі. Бұл бағыттағы алғашқы жұмыстар бүкіл әлем бойынша, соның ішінде Ресейде ашылғанға дейін он жыл бұрын жүргізілсе де, ол дәл осы заманғы электр желілерінің әкесі болып саналады. Бүкіл әлем ауыспалы перспективаға сенімді болған кезде, ұлы американдық тұрақты токты пайдаланудың жақтаушысы болды.
Бірақ біріншіліктің пальмасы Эдисонға мәңгі беріліп, ешкім оны дауламайды. Өйткені, іскер американдық электр жарығының барлық ілеспе жүйесін – шам түпшелерін, генераторларды, таратқыштарды жасады. Ең бастысы – оны патенттеді.
Патенттердің үлкен саны оған Никола Тесла және Михаил Доливо-Добровольский сияқты ақыл-ойлар біраз уақыт жұмыс істеген Солтүстік Американың ірі электр компанияларының бірін құруға ғана емес, сонымен қатар Эдисонды тарихта мәңгі қалдыруға мүмкіндік берді. Тіпті сізде тарихта із қалдыру мақсаты болмаса да, өз идеяларыңыз бен жұмысыңызға ақша алғыңыз келсе, өнертапқыштың үлгісін мұқият зерттеу қажет.
Бүгінде кез-келген мазмұнды жасайтын әрбір адам, бұл макеттер дизайны болсын, телефондарға арналған қарапайым әуендер, үйлену тойларының фотосессиялары немесе тіпті stand-up-өнер үшін әзілдер болсын, дүниежүзілік желіге өз туындыларының тез ағу проблемасына тап болуда. Бұл дегеніміз сіздің еңбегіңізді кім болса сол кез келген уақытта және ең бастысы — сіз үшін мүлдем тегін пайдаланылуы мүмкін деген сөз. Сонымен қатар, кейбір ерекше арсыз баз біреулер сіздің туындыңызды өзінің туындысы деп, тіпті сіздің орныңызға оларға ақша алуға тырысады. Келісесіз бе, өкінішті ғой.
Сіз экспозицияның қасиеттерін зерттеуге, суреттің дұрыс құрылуына және техникалық аспектілерге бірнеше мың сағат жұмсадыңыз. Қымбат техника сатып алынды, әдемі модельдер табылды. Алынған үздік туындыны өңдеуге қаншама уақыт сарп етілді. Бәрі дайын болған кезде Урюпиннен келген әлдебір Вася Пупкин алынған фотосуретті Facebook бетінде өз жұмысының мысалы ретінде орналастырып, сіздің үздік туындыңыздың көмегімен әлеуетті клиентураңызды жойып жібереді.
Қазіргі заманғы автор, фотограф, дизайнер, суретші немесе журналист болсын (айыпқа бұйырмаңыз), танымал және белгілі болу үшін желіде өз туындыларын жариялауға мәжбүр. Әйтпесе, тасы өрге дөңгелемейді.
Мұнда студенттер мен сынақ кітапшасы секілді: алдымен оқушы беделге жұмыс істейді, содан кейін бедел оған жұмыс істейді. Әрине, жұртшылық түпнұсқа туралы хабардар болғаны жақсы. Бірақ аты танымал белгілі фотографтар мен дизайнерлер саусақпен санарлық. Өз ісінің қарапайым кәсіпқойларына трендте болып, жинақтаған қаншама жұмысын жоғалтпау үшін не істеу керек?
Тәсілдері біз ойлағаннан да көп екен.
Ал заң болса автордың жағында
Қазақстан Республикасында қазір жиырма жылдан бері «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» Заң қолданыста. Ол әдеби және көркем шығармаларды қорғау туралы Берн конвенциясының талаптарына толық сәйкес келеді. Сонымен қатар, 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап авторлық құқықты бұзғаны үшін әкімшілік емес, қылмыстық жауапкершілік қарастырылған.
Бұл ретте құқық бұзушы құқық иеленушіге келтірілген залалды өтеуден басқа, арнайы комиссия бағалайтын және сот шешімімен бекітілетін елеулі айыппұлды (100 АЕК-тен) төлеуі тиіс және 120 сағатқа дейінгі мерзімге түзеу немесе қоғамдық жұмыстарға тартылуы мүмкін. Тек туындыны шын мәнінде сіздікі екенін, ал қаскүнем оны заңсыз қолданғанын дәлелдеу ғана қалды. Және бұны қалай істеу керек?
Біріншіден, барлық бастапқы дереккөздер мен аралық жазбаларды сақтау қажет. Ең дұрысы – әрбір жеке дайын жұмысты компакт-дискіге жазып, оны финалдық ету. Бұл оған ешқандай өзгерістер енгізуге болмайды дегенді білдіреді. Өнімнің соңғы нұсқасы мен барлық аралық және бастапқы нұсқаларға ие бола отырып, Сіз әрқашан оларды сотта көрсете аласыз. Қаскүнем тек соңғы нұсқаны ғана бере алады.
Бұл ең алдымен музыкалық туындыларға, күрделі графикалық және инженерлік жұмыстарға қатысты. Америкалық Statista фирмасының мәліметтері бойынша, оларды заңсыз пайдаланудан құқық иеленушілер 2015-2016 жылдар аралығында тек АҚШ-тың өзінде 102 миллион доллар шығынға тап болған. Оның үстіне 50 пайыздан астам жағдайда құқық иеленушілер өнім жасауда өз біріншілігін дәлелдей алмаған. Өйткені, көптеген файлдар желіге бүлінген компьютерлерден таралады. Ал техниканы қорғау – бұл құқық иеленушілердің өз проблемасы.
Сондықтан да, тіпті бастапқы көздердің болуы өзінің авторлық құқықтары үшін күресте панацея емес. Оның үстіне, мысалы, фотограф әрбір жеке фотосуретті жеке дискіге жаза бермейді ғой. Олар үшін қорғаудың пәрменді тәсілдері бар. Біріншіден, фотосуреттерді RAW форматында жасау керек. Азды-көпті кәсіби фотоаппараттар бұл пішімді қолдайды және тіпті фотосуреттерді қос RAW және JPEG-те жазуды ұсынады.
Бұл ретте, RAW форматындағы суретті ешкімге, тіпті Тапсырыс берушіге жіберуге болмайды. Түсірілімдердің белгілі бір көлеміне жеткенде, финалдық ету үшін оларды дискіге жазу керек.
Өте тиімді әдіс – watermark немесе суреттің бір бөлігін кеспей алып тастау мүмкін емес су белгісін жасау болып табылады. Су белгісінде әдетте сатып алушы қажет болған жағдайда авторды желіде таба алатын және одан ұнаған суретті сұрайтын фотографтың аты немесе никнеймі көрсетіледі. Әрине, тегін емес. Сонымен қатар, аты мен контактілерді фотоаппарат параметрлеріне жазу керек. Бұл жағдайда әрбір сурет осы ақпаратты қамтитын болады, бұл сот талқылауын едәуір жеңілдетеді.
Ақырында, егер сіз кез келген баспамен немесе интернет-порталмен біршама тұрақты түрде жұмыс істейтін болсаңыз, онымен ұзақ мерзімді келісімшарт жасауға болады. Осылайша, сіз жұмысыңыз үшін сіз белгілі бір соманы алатын боласыз, ал авторлық құқықты қорғаумен серіктестік ұйым айналысады.
ДЕРЕККӨЗ: MK-KZ
